Monika Szczygieł i Krzysztof Cipora z Uniwersytetu Jagiellońskiego przybliżają amerykańskie badania nad zagadnieniem lęku przed matematyką. Zjawisko to, intensywnie badanie głównie w Stanach Zjednoczonych, w Europie nie doczekało się jeszcze należnego mu zainteresowania.
Zarówno w debacie publicznej, jak i w środowisku naukowym podkreśla się rolę edukacji matematycznej. Zdaniem profesora Briana Butterwortha (University College London), poziom kompetencji matematycznych wpływa nie tylko na osiągnięcia edukacyjne, ale także na jakość i poziom życia osób dorosłych. Niski poziom umiejętności matematycznych jest bardziej dotkliwy dla jednostki w codziennym funkcjonowaniu niż deficyty w zakresie czytania, którym poświęca się zdecydowanie więcej uwagi.
Już w latach 70. XX wieku zwrócono uwagę na to, że osiągnięcia matematyczne nie zależą wyłącznie od predyspozycji intelektualnych i jakości kształcenia. Jednym z pozapoznawczych czynników, które mają na nie wpływ, jest lęk przed matematyką (math anxiety). Stanowi on obszar intensywnych badań prowadzonych głownie w Stanach Zjednoczonych; do tej pory nie doczekał się większego zainteresowania ze strony badaczy europejskich.
Definicja
Profesorowie Mark Ashcraft i Jeremy Krause (University of Nevada) definiują lęk przed matematyką jako predyspozycję do reagowania lękiem w następujących sytuacjach: uczenie się matematyki, bycie testowanym z tego przedmiotu oraz wykorzystywanie umiejętności matematycznych w codziennym życiu. Lęku przed matematyką nie można sprowadzać do ogólnej lękliwości ani utożsamiać z niskim poziomem umiejętności w tym obszarze (choć często one współwystępują). Lęk ten wiąże się natomiast ze specyficznymi reakcjami fizjologicznymi i wzorcami aktywności mózgu. Różnice w poziomie wykonania zadań przez osoby charakteryzujące się wysokim i niskim poziomem omawianego lęku zależą od warunków testowania. Są największe, gdy zadania należy wykonywać szybko i w stresujących okolicznościach. Różnice te zanikają lub znacznie się zmniejszają po przeprowadzeniu interwencji zmierzających do obniżenia poziomu lęku przed matematyką (pozbawionych jakichkolwiek elementów treningu umiejętności matematycznych). Lęk przed matematyką pojawia się na początku edukacji i z czasem może się pogłębiać. U dziewcząt jego poziom jest z reguły wyższy niż u chłopców. D. James Tooke (Eastern Oregon University) i Leonard C. Lindstrom (University of Phoenix) zauważają, że lęk przejawiany przez nauczyciela może wpływać na jakość kształcenia, w szczególności w nauczaniu początkowym. Wynika to stąd, że w nauczaniu początkowym często pracę podejmują osoby, które nie czują się pewnie w tym obszarze.
Konsekwencje
Badacze podkreślają, że lęk przed matematyką wpływa wielotorowo na osiągnięcia matematyczne, i w zakresie innych nauk ścisłych. Pierwszą konsekwencją jest tak zwane unikanie globalne. Lęk obniża motywację do nauki, więc dziecko nie wykonuje odpowiedniej liczby ćwiczeń, opanowuje je w małym stopniu, trudności się pogłębiają, pojawia się jeszcze silniejszy lęk, a po nim – dalsze obniżenie motywacji. W konsekwencji taka osoba, podejmując kolejne wybory życiowe, unika tych, które mogą się wiązać z nauką matematyki. Lęk przed matematyką wiąże się nie tylko z osiągnięciami szkolnymi, ale także z postawami wobec matematyki. Co ważniejsze, związek lęku przed matematyką z postawami jest silniejszy niż jego związek z ocenami. Kolejną konsekwencją lęku przed matematyką jest unikanie lokalne. Uczeń, rozwiązując zadanie, chce się z nim jak najszybciej uporać. Podaje więc szybko wynik – często błędny – poświęcając poprawność wykonania zadania na rzecz szybkości. Lęk przed matematyką oddziałuje również na procesy poznawcze. Powoduje obniżenie pojemności pamięci roboczej – struktury pamięciowej odpowiedzialnej za chwilowe przechowywanie i przetwarzanie informacji. Jej sprawność ma kluczowe znaczenie podczas rozwiązywania zadań, które wymaga dokonywania obliczeń, pamiętania cząstkowych wyników i jednocześnie umiejętnego stosowania dopuszczalnych reguł przekształceń, na przykład dotyczących kolejności działań. Sprawność pamięci roboczej to względnie stała cecha danej osoby, jednak lęk wpływa na chwilowe obniżenie tej sprawności. Efekt ten jest szczególnie wyraźny, gdy zadanie musi być wykonywane szybko.
Narzędzia pomiarowe i diagnoza
Lęk przed matematyką stanowi ważny przedmiot badań psychologicznych. Punktem wyjścia badań jest jego adekwatny pomiar. Istnieje wiele narzędzi służących do pomiaru tego lęku w wersji anglojęzycznej. Obecnie trwają prace nad adaptacją na grunt polski jednego z najlepszych amerykańskich narzędzi – kwestionariusza AMAS (Abbreviated Math Anxiety Scale). Wstępne wyniki wskazują na to, że lęk przed matematyką w polskiej populacji nie rożni się zasadniczo od tego, co zaobserwowano po badaniach w Ameryce. Opracowanie metod pomiaru będzie stanowić punkt wyjścia do przygotowania skutecznych metod redukcji lęku przed matematyką.
Wyniki adaptacji narzędzia pomiaru lęku przed matematyką na polskiej próbie zostały opublikowane na stronie Frontiers: http://journal.frontiersin.org/article/10.3389/fpsyg.2015.01833/abstract.
Tekst został pierwotnie opublikowany w Matematyce w Szkole (numer 3(75)/2014)